Biraz önce dikkatimi çekti Milliyet gazetesinin internet sayfasındaki ilginç haber. Başlık bu futbolcuyu tanıdınız mı? fotoğrafta da tanıyıp tanımadığımız sorulan kişinin suratı ise yuvarlak içine alınmış. Baktım şu mu, bu mu derken tutmadı. Meğerse Recep Tayyip Erdoğanmış zat-ı muhterem. (Bknz. foto sol taraf)

Memleketi Rize’nin futbol takımı Çaykur Rizespor çıkardığı dergide eskiden futbolcu olan başbakan Erdoğan’dan övgüyle bahsetmiş. Anlatıldığına göre iyi topçuymuş. İlk transferini 1000 liraya gerçekleştirmiş. “Hayatını çok sevdiği futboldan kazanma düşleri gerçekleşiyordu.” diyor dergi. Ancak baskıcı rejim dönüp dolaşıp bir yandan onu da vurmuş. Baba baskısından hayallerinin oyunundan ekmeğini çıkaramamış! -Oynayarak olmasa da Eskişehir, Bursa, Rize, Kasımpaşa, İstanbul BŞB vb. gibi takımlara siyasi yatırım yaparak koltuğunu ya da ekmeğini yine futboldan çıkarıyor kendisi. Yani yine hayalleri gerçekleşti diyebiliriz.-

Fenerbahçe’nin o dönemki Teknik Direktörü Didi’de onu çok beğenmiş ama “nasip” olmamış. O da İETT’ye transfer olmuş. Kaptanı olduğu takım şampiyon olunca İETT’nin takdirli işçisi olma sıfatını elde etmiş. -Yani bir zamanlar kendisi de işçiymiş. Hani şimdilerde sonuna kadar sömürdüğü işçilerdenmiş…-

Oyun tarzı da dergide anlatıldığına göre Beckenbauer gibiymiş. Önceleri forvetmiş, sonraları libero oynamaya başlamış. Hatta Beckenbauer gibi 5 numarayı giyiyormuş, toplara onun gibi vurup, onun gibi paslar atıyormuş. Bu yüzden ona “Beckenbauer Tayyip” diyorlarmış.

Gerçekten çok güldüm. Çünkü Express dergisinin Temmuz 2007’deki sayısında Murat Toklucu’nun hazırladığı yazıda, Tayyip’in Kasımpaşaspor’dayken çekilmiş bir fotoğrafının altında aynen şu cümle yazmakta: Tribünlerin “kazma” tabir ettiği stile sahip olan Tayyip Erdoğan, Kasımpaşaspor formasını giydiği günlerde…

Bu iki benzetmedeki yaman çelişkiler arasında neye inansak ki? Ben Tayyip’i sevmediğimin etkisinden değil ama tribünlere inanmayı tercih ederim. Çünkü tribünlerde futbolun gerçek yüzleri vardır. Eğer onların gözünde gerçekten bir etki bırakmış olsaydı, gerçekten iyi futbolcu olarak hatırlanırdı. Şampiyon Fener’in teknik direktörü Tayyip’teki Beckenbauer kumaşını görüp almaz mıydı, eğer gerçekten övüldüğü gibi olsaydı??

(Cumhuriyet Spor Eki Sayı:119/04.11.2208 – SantralHaber)

“İki rüyam var. Birincisi dünya kupasında oynamak,ikincisi oynadığım kupada şampiyonluk yaşamak” hayalleriyle futbol yaşamına başladı. Bu iki dileğini gerçekleştirmekle kalmayıp futbol tarihine adını altın harflerle yazdırdı. Futbolcuğu sonrası bir dönem kokain ve obeziteyle uğraşan dünyanın en yetenekli ve gelmiş geçmiş en büyük futbolcularından ‘Diegito’nun çalıştırcılık tecrübesi ise nerdeyse yok. Bu nedenle çıkan tartışmalara karşın Arjantinli futbol efsanesi Ulusal Takımın Teknik direktörülüğüne getirildi. Eğer Maradona 2010 Dünya Kupası’nı kaldırırsa hem teknik direktör hem de futbolcu olarak kupayı kazanan Beckenbauer ve Zagallo’dan sonra 3. futbol adamı olacak.

Sokağın Son Yıldızı

Cruyff der ki; “Sokakta top oynuyorsan, düşmek zordur, çünkü canın acır. Bu yüzden benim gibi ufak tefek oyuncular kalıplı oyunculardan nasıl uzak duracağını öğrenir” İşte Maradona tam da bu sebeple sokak futbolunun yetişdirdiği son yıldızlardandır. 1986 yılında Meksika’da düzenlenen Dünya Kupası’nda İngiltere’ye 6 kişiyi çalımlayıp attığı ikinci gol ise bu unvanı ne kadar hakettiğini kanıtlar. “Tanrı’nın da yardımıyla” takımına kazandırdığı kupa sonrası tüm Meksika’nın “Argentina” tezahüratlarıyla inlemesine neden olur. 1990 yılında İtalya’da düzenlenen kupada bu kez Napoli şehrini “Arjantinlileştirir” yaşanır. Tüm şehir İtalya-Arjantin maçında “Argentina” nidalarıyla inler. Başlıca nedeni ise şehrin takımına en başarılı yıllarını yaşatan Maradona’dır.

Kendini takımın merkezine koymaması da çağımızın gerçekliği içinde çok zor yer alacak bir olgudur. Öyle ki tarihinde bir daha şampiyon olamayan Napoli’ye ilk şampiyonluğunu yaşatan Maradona’nın o dönemdeki hocası Ottavio Bianchi’nin “Dört yıl boyunca onun takım arkadışlarına serzenişte bulunduğunu görmedim. Doğal yeteneklerini diğer oyuncular üzerinde baskı aracı olarak kullanmadı. Hata yapanları yüreklendirici sözler sarf etti, onları azarlamadı.” sözleri onun bu özelliğini çok iyi yansıtır.

Gelmiş geçmiş en iyi oyunculardan biri olarak gosterilen Maradona futboldan sonraki hayatında obezite ve kokainden çok çekti. Hatasını “Tanrı bu ayaklarla birlikte bana budalalık ve bazı bağımlılıklar da verdi” sözleriyle kabullenen Maradona iki beladan da vücut çalımlarıyla kurtulup hayata tekrar iki elle sarıldı.

Seyirci değil, “taraftarlık” ruhuna uygun bir şekilde futbolu halkın arasında izlemeyi tercih eden Maradona, “Bohem futbolculuğun” en güzel örneğidir. ‘Devrimci-sol’ ideolojiyi, tutumuyla, yarattığı tartışmalarla ve açıklamalarıyla benimsediğini gösteren Diego, bir futbolcunun apolitik kalmaması gerektiğinin en güzel örneklerden biridir. Şili’li diktatör Pinochet’in tutuklanmasına ne kadar sevindiğini, Bush’un bir katil olduğunu, uyuşturucu kullandığı sebebiyle 2002’de ki Dünya Kupası’nda kendisini ülkeye almayan Japonya’ya “En azından A.B.D gibi bir çok insanın ölmesine sebep olmadım” diyebilecek kadar açık sözlüdür. Hatta Katolik Hristiyanların dini lideri Papa’yı eleştirebilecek özgüvene desahiptir. Ne de olsa hayranlarının kendisi için yarattığı bir din ve mezhepi vardır.

Arasının iyi olduğu devlet adamlarından biri kendisini Küba’da tedavi eden Küba başkanı Fidel Castro’dur. Öyle ki bacağına Castro dövmesi yaptırmıştır. En kısa zamanda da Venezüella başkanı Chavez’in de övmesini yaptıracağını müjdelemiştir. Kolunda ise kendisine en yakın hissettiği bir diğer arjantinli ‘Che’nin dövmesi vardır.

Arjantin ve Boca Juniors maçlarını tribünde, üzerinde takımın formasıyla izleyen bir futbol fanatiği olan Diego gol sevinçlerinde zaman zaman formasını da çıkarıp sallamıştır. Maradona’nın teknik direktörülüğe getirilişini bir de bu açıdan değerlendirmek gerekir. Ulusal takımının maçlarını büyük bir tutkuyla izleyen “Tanrı’nın futbol elçisi”ni, Arjantin gol attığında izlemeyi dört gözle bekliyoruz. Başarılı olup olmayacağının cevabı ise Napoli’deki teknik direktörü Ottavo Bianchi’nin sözlerinde gizli.

Johan Cruyff’un Ajax’a teknik danışman olma ihtimali futbol dünyasını neden bu kadar heyecanlandırdı? (MedyaKronik/HaberVesaire/19.03.2008)

Futbola getirdiği yenilikler ve kazandırdığı yıldızlarla bir okul kabul edilen Hollanda’nın Ajax futbol kulübü, kendi liginde son şampiyonluğuna üç yıl önce ulaştı. Avrupa Kupası’nı ise son kez 13 yıl önce kaldırmıştı. Yıllar yılı ismi Hollanda futboluyla bir anılan kulüp, bu başarısız dönemi aşabilmek için yeni bir yapılanmaya gitti. 20 Şubat 2008’de, kendi altyapısından yetişen sembol ismi Johan Cruyff’a, tüm takımlardan sorumlu teknik danışman olması teklifiyle geldi.

Onun sahalara dönüşü sadece ülkesinde değil, dünya futbolseverleri için heyecan vericiydi. Birçok futbol yorumcusuna göre, 61 yaşındaki Cruyff’un sadece ismi bile uyuyan devi ayağa kaldırmak için yeterliydi. 1964’te futbola Ajax altyapısında başlayan, tek başına Hollanda futboluna sınıf atlatan, “total futbolcu” Cruyff, teknik direktörlük yaptığı dönemde de Ajax ve Barcelona’yı kupa koleksiyoncusu yapmıştı. Barcelona kulübesinde geçirdiği sekiz yılın ardından, 1996’da emekli oldu ve başka bir kulüp çalıştırmadı.

Cruyff, o tarihte Hollanda’nın De Telegraaf‘ gazetesine “Eğer benden, Ajax’ı eski günlerine döndürmem isteniyorsa bunu yaparım. Ama pek çok insan, bunu yapmak için yürüyeceğim yolu benimsemeyebilir. Zaten bu yüzden kulüp bugüne kadar benimle arasında bir mesafe bırakıyordu” diye yazdı.

Cruyff, emekliliğinin 12. yılında, doğduğu kulüpten gelen teklifi bir şartla kabul edeceğini söyledi. Henüz 16 yaşındayken “Yeni Cruyff” olarak tanıttığı bir başka Hollandalı fenomen Marco Van Basten’ı takımın başına getirmek istiyordu. Haberlere göre, veliahtını ikna etmesi kolay olmadı. 23 Şubat’ta yapılan açıklamayla Van Basten’ın takımı antrenörlüğü için dört yıllık sözleşme imzaladığını duyuruyordu. Bu gelişme, tüm gözleri, bu kez daha büyük bir heyecanla Hollanda’ya çevirdi.

İşler umulduğu gibi gitmedi; tabiri caizse futbolseverlerin heyecanı kursağında kaldı. Cruyff, Şubat ayında kendisine teklif edilen pozisyonu geri çevirdiğini 7 Mart’ta duyurdu. Görevi kabul etmek için ön şart olarak gördüğü Van Basten’la altyapı sisteminin değiştirilmesi konusunda görüş ayrılığı yaşamıştı.

De Telegraaf‘ gazetesine “Bu durum, tamamen profesyonel bir fikir ayrılığıyla ilgili. Kişisel bir sorun yok; fakat altyapıyı daha iyi noktalarda görmek isterim. Bu Ajax’a bağlı bir konu. Dikkatli değerlendirmeler yapılmalı. Bu konuda açık bir plan yaptım. Gelgelelim, bunun üzerinde çalışacak kişiler benim vizyonumu benimsemedi” dedi.
Aynı gazete Van Basten’ın şu sözlerine de yer verdi: “Cruyff’un altyapı için istedikleri, benim için çok sert ve çok hızlı. Şu andaki gidişattan memnunum. İşlerin nasıl yürüdüğünü kendim tecrübe edinmek istiyorum. Daha sonra gerekirse kendi yöntemimle en çabuk şekilde değişiklik yapmak istiyorum.”

Kuşkusuz tüm futbolseverleri, özellikle de Cruyff’u takip eden ve neler yapabileceğini bilen futbolseverleri üzen bir gelişme bu. Daha önce yazdıklarına bakılırsa Cruyff, kendisini çok arzulayan bir yapıda bile -Van Basten örneğinde olduğu gibi – ona bir direncin olacağını öngörüyordu. Dik kafalılığıyla ünlü futbol efsanesi, hayatının her döneminde kulübündeki hemen herkesle çatışmalar yaşamış, yine de genellikle kazanan futbol olmuştu.

Sarı Fare’nin sahalara bile futbol dünyasını neden bu kadar heyecanlandırdığını anlamak için neler yapabildiğine bakmak lazım.

1947 doğumlu Cruyff’un yeşil sahalara adım atması, annesinin Ajax Kulübü’nün kantininde çalışması sayesinde oldu. 10 yaşındaki çelimsiz çocuk saha dışına çıkan topları topluyor, futbolcuların ayakkabılarını temizliyor, sahanın köşelerine bayrakları yerleştiriyordu. Kendisinden ne istenirse yapan bu hırçın çocuğa, yetersiz fiziği nedeniyle “top oynayamaz” damgası yapıştırılmıştı.

Genç takım çalıştırıcıları, saha kenarında kendini paralayan sıska çocuğun top oynamasına, sadece bir kez izin verdi. Cruyff, yakaladığı bu şansı 25 yıl boyunca kullandı ve karşılığını Hollanda ulusal takımını tarihinde ilk kez dünya kupası finaline taşıyarak ödedi.

İlk sözleşmesini 16 yaşında Ajax’la yaptı. Genç takım çalıştırıcısı, onu iki ayağını da kullanabilen bir oyuncu yapmaya karar verdi. Gerekli fizik antrenmanlarını yavaş ama kararlı bir şekilde yapan Cruyff sonunda iki ayağıyla da şut atabilir bir duruma geldi. A takım formasını bir yıl sonra, 1964’te giydi ve ilk maçında 3-1 yenilen Ajax’ın tek golünü attı. Ertesi gün herkesin dilinde mağlup takımın 17 yaşındaki oyuncusu vardı.

Top tekniği, sürati ve aniden hızlanmasıyla göze batan Cruyff, bu özelliklerini futbolu çocukken sokakta oynamasına bağlıyor: “Sokakta top oynuyorsan, düşmek zordur, çünkü canın acır. Bu yüzden benim gibi ufak tefek oyuncular kalıplı oyunculardan nasıl uzak duracağını öğrenir.” Cruyff, günümüz futbolunda tekniğin, fiziğin önüne çıkmasını da buna bağlıyor.

Takıma katıldığı ilk yıl Ajax şampiyonluğa ulaşamadı. Ama bunu takip eden altı sezon boyunca (1965-1971) lig şampiyonluğunu kaptırmadı. Bu dönemde Ajax dört kez Hollanda Federasyon Kupası’na uzandı. 1971-1973 yıllarında üst üste kazanılan üç Şampiyon Kulüpler Kupası, sadece kulübü değil, Sarı Fare’yi de taçlandırdı. Hollandalı, 1971 ve 1973’te Avrupa’da Yılın Futbolcusu Ödülü’nün sahibiydi.

Ajax formasıyla çıktığı 240 maçta 190 gol atan Cruyff, 1973’te Barcelona’ya transfer oldu. Bu kararında en önemli etken, sivrilmesinde büyük pay sahibi, total futbolun (bir futbolcunun boşalttığı pozisyonunun, bir diğer takım arkadaşı tarafından doldurulması esasına dayanan oyun sistemi) yaratıcısı, vatandaşı Rinus Michels’in Katalan ekibinin teknik patronu olmasıydı. Ama İspanya’daki tercihinin Barcelona olmasının bir nedeni daha vardı. Onu almakta ısrarcı olan Real Madrid’e verdiği “Franco gibi bir katilin takımında oynamam” cevabı, henüz sahaya çıkmayan Cruyff’un Katalonya’daki destanının başlangıcıydı.

Birkaç hafta sonra Cruyff yeni takımıyla Bernabeu’da Real Madrid karşına çıktı. Barcelona, onun bir gol atıp, üç asist yaptığı maçı 5-0 kazandı. Franco’nun takımını açık farkla yenmek, Katalanları kendinden geçirdi ve Cruyff’a, kurtarıcı anlamına gelen, “El Salvador” ismini verdi. El Salvador, bu jeste lig şampiyonluğuyla cevap verdi. Cruyff, 1974’te üçüncü kez Avrupa’da yılın futbolcusu seçildi. Sıra o yaz Batı Almanya’da düzenlenecek Dünya Kupası’na gelmişti.

Rinus Michels yönetimindeki Hollanda ulusal takımı, ilk turdan sonra sırasıyla Arjantin, Doğu Almanya ve üç kupalı Brezilya’yı gol yemeden geçip finale uzandı. Hollanda ve Batı Almanya’yı karşı karşıya getiren 1974 Dünya Kupası Finali, spor tarihinde bu iki ülkenin isminden çok, iki takımın kaptanı Johan Cruyff ve Franz Beckenbauer isimleriyle anılır.

Karşılaşmanın henüz ikinci dakikasında Hollanda, Cruyff’un yaptırdığı penaltıyı Neeskens’in gole çevirmesiyle öne geçti. Ama İngiliz golcü Gary Lineker’in dediği gibi, top döndü dolaştı ve Almanya maçı 2-1 kazandı. Beckenbauer’in “Cruyff benden daha iyi oyuncuydu ama kupayı ben kazandım” açıklamasına karşılık Hollandalı “Finali kaybetmemiz, bizi kazanandan daha ünlü yaptı” dedi.

Başarının, kazanmaya veya kaybetmeye bağlı olmaması Cruyff’un felsefesinin (ya da kimilerinin isimlendirdiği gibi “Cruyffizm”in) temelini oluşturuyor. Buna göre oyun, beraberinde onu sevmeyi ve eğlenmeyi de getirmeli: “Elbette her hafta kazanarak mutlu olamazsınız. Sezon sonunda sadece bir takım kazanır. O halde diğer takımlar nasıl iyi bir sezon geçirmiş olabilir ki? O zaman seyircinizin iyi vakit geçirmesini sağlamanız gerekir. Benim işimin parçalarından biri de orta sahanın ortasında çılgınca şeyler deneyip seyircilerin, ‘Oh, bu harika!’ demesini sağlamak. Böylece kalabalığı arkanıza alarak, sizi güzel bir oyun için desteklemesini sağlayabilirsiniz.” Futbolcu ve teknik adam Cruyff’un, içinde bulunduğu takımların göze hoş gelen oyununun nedeni bu.

1974’teki turnuvanın yıldızı, 1978’de Arjantin’de oynanan Dünya Kupası’nda ulusal takımının formasını giymeyi, “O ülkede insan hakları ihlal ediliyor, diktatörlük rejimini protesto ediyorum” diyerek reddetti. Aynı yıl Barcelona’dan ayrıldı ve futbola ara verdi. 1979’da, ekonomik nedenlerle ABD’ye gitti. Los Angeles Aztecs ve Washington Diplomats takımlarında oynadı. Suni çimden hazzetmeyen Hollandalı 1980 Kasım’ında, yedi yıl önce ayrıldığı ilk kulübüne teknik danışman olarak döndü.

FC Twente’ye karşı oynanan bir maçta Ajax 3-1 geriye düşünce Cruyff, tribündeki yerinden kalkıp, takımın teknik direktörü Leo Beenhakker’in yanına indi. Onun taktik değişiklikleriyle Ajax maçı 5-3 kazandı. Geldiğinde sekizinci sırada bulduğu takımı, 1981’de, Hollanda Ligi’ni ikinci sırada tamamladı. Cruyyf kısa sürellerle Levante ve AC Milan’da da oynadı ve 1982’de bu kez futbolcu olarak yine Ajax’a geldi.

Helmond Sport’a karşı oynanan ve farklı kazanılan maçta Cruyff futbolun kurallarını herkesten daha iyi bildiğini kanıtlarcasına, penaltı atışında topu sol tarafa pas olarak kullandı. Ne olduğunu anlayamayan rakip oyuncular şaşkınlık içindeyken, sol tarafındaki arkadaşı topu Cruyff’a geri verdi ve kalecinin açıyı kapatmak için boş bıraktığı kaleye topu gönderdi.

35 yaşını geride bırakan Sarı Fare, hızlı futbola ayak uyduramayacağını düşünenleri yanılttı. Ajax, 1982 ve 1983 sezonlarında ikisi lig şampiyonluğu olmak üzere üç kupa daha kazandı. Ama kulübü, “yaşlı” futbolcuyla sözleşmesini yenilemedi. Feyenoord’a giden Cruyff, 1984 sezonunda 33 maçta oynadı ve 11 gol attı. Sezonu iki kupayla bitirme sırası Feyenoord’a gelmişti. Bu kupalarla Ajax’tan intikamını alıp almadığını soran gazetecilere, “Böyle bir şey düşünerek alınan bu iki kupanın Feyenoord’a ihanet olacağını” söyledi. Jübilesini de bu şampiyonlukla yaptı.

Futbolun hırçın karakteri, teknik direktör olarak yeni kariyerine 1986’da başladı. FIFA’nın yeniden düzenlediği, beş yıl süren koçluk lisansı eğitimine gerek duymadı. Bunu daha sonra “Beklemeye sabrım yoktu, eğer bir koçun bilmesi gereken 10 temel şey varsa, ben yedisini biliyordum” sözleriyle açıklıyor. 1986’da Ajax’ın başına geçti. O güne kadar takım çalıştırıcılarına “antrenör” diye isimlendiren kulüpte teknik direktör ünvanı, ilk defa Cruyff için kullanıldı.

Ajax’ta kaldığı kısa sürede Dennis Bergkamp, Frank Rijkaard ve Marco Van Basten gibi isimleri dünya futboluna sundu. Gençlerden oluşturduğu kadroyla iki Hollanda Kupası kazandı. Bu süre içinde lig şampiyonu olamayan Ajax’ın en büyük bahanesi Van Basten’in bileğindeki sakatlıktı. Ama inatçı teknik adam için bu durum, futbolcunun pes etmemesi ve oynamaya devam etmesiyle aşılabilirdi. Sonuç alamadığını düşünen teknik direktör en sonunda Van Basten’e sert çıktı: “Sakatlığın için sana bir sürü özgürlük tanıyorum ama karşılığında bana Avrupa ve Hollanda Kupasını getirmelisin. Ve eğer o kupaları getiremezsen seni bitiririm! Emin ol, seni yok ederim!” Ajax, 1986’da Atina’da oynanan, o zamanki ismiyle Kupa Galipleri Kupası Finali’nde Lokomotiv Leipzig’i Van Basten’in golüyle aştı. Ve Van Basten kupayı Cruyff’a götürdü.
1988’de, tıpkı futbolculuk kariyerinde olduğu gibi Ajax’tan Barcelona’ya geçti. Sekiz sezon yönettiği Barcelona’da, futbolcu olduğu dönemde yarım bıraktığı bir işi tamamlar gibi, üst üste dört sene lig şampiyonluğu, birer kez de Kral Kupası, Kupa Galipleri Kupası, Şampiyonlar Ligi Kupası ve UEFA Süper Kupası’nı kazandı.

Futbol ve sigara
Futbolculuk ve teknik direktörlük kariyerinde ağzından hiç düşürmediği sigarası yüzünden 1991’de by-pass ameliyatı geçirdi. “Hayatımın en önemli iki unsuru futbol ve sigaraydı. Biri tüm hayatımı oluştururken diğeri neredeyse onu alıyordu” diyen Cruyff, ameliyattan sonra sahaya ağzında lolipopla çıktı ve sigara karşıtı reklamlarda oynadı.

Barcelona’daki son iki sezonunda kupa kazanamadı. Kulübün yeni başkanı Josep Lluís Núñez ile anlaşamadı ve ayrıldı. 1996’dan sonra takım yönetmedi, ama gerek Hollanda futbolunun, gerek Ajax ve Barselona’nın saha dışındaki gözü oldu. Barcelona’nın, Hollanda ekolünü hâlâ devam ettirmesini başka türlü nasıl açıklayabiliriz ki?
Yıllar sonra doğduğu kulüpte karşımıza çıkan Johan Cruyff, geldiği gibi aniden ayrılarak, futbol dünyasına kendi ismiyle anılan “Cruyff Dönüşü” çalımlarından birini attı. Onun zekasına futbol arenasında tekrar tanık olmak isteyen milyonlarca sporseverin hevesi şimdilik kursağında kaldı. Umarız Sarı Fare aynı çalımı geri dönmek için de atar.